Project
Een spel van 35.000 tegeltjes en een tekening
Jugendstil-patroon in mozaïek
maakt Jachtslot als nieuw
Het terugbrengen van vergane glorie is bij restauratie vaak lastiger dan iets nieuws maken. Aan het herstel van Jachtslot Mookerheide is jarenlang gewerkt met vakmensen uit veel gebieden die de Jugendstil zoveel mogelijk hebben teruggebracht. Het mozaïek aan de gevel was een belangrijk element in het geheel.
Door Matthijs Pronker
De versiering was jarenlang aan het zicht onttrokken door verf en pleistermateriaal. De schade hierdoor was dermate groot dat de oude tegeltjes niet meer gebruikt konden worden. De Koninklijke Tichelaar uit Sneek mocht 35.000 nieuwe maken en tegelzetter Hemmie Borckink ging patronen bekijken en begon met het aanbrengen.
Officieel
Op 20 april vond de opening plaats van het magnifiek gerestaureerde gebouw. Na jaren keert de grandeur terug van glas in lood, schilderingen, houten panelen, stucwerk en voor buiten dus ook de tegeltjes. Daarvoor is intensief samengewerkt met de stukadoors, want het mozaïek viel van oorsprong precies gelijk met de pleisterlaag er omheen en zo moest het weer worden aangebracht. Als blikvanger van de hoofdtoren die van oorsprong zachtroze geschilderd bleek te zijn. Kunstenaar Henri Leeuw had zich bij het ontwerp uitgeleefd in een Jugendstil=tegeldecoratie. Met gele tegeltjes zette hij rondom een sierlijk lijnenspel uit. De vlakken werden vooral gevuld met lichtblauwe tegeltjes. De overige vijf kleuren die Henri koos zijn allemaal weer terug te vinden in de details als vanouds.
Onttakelen
Noch van de roze kleur noch van het tegelwerk viel nog iets te zien. Het hele geveloppervlak was met een mengeling van witte materialen bedekt. Dat moest er eerst vanaf om de oude tegeltjes met hun tekening in beeld te brengen. De hoop op herbruikbaarheid van een deel vervloog al snel. Maar de patronen kwamen wel in alle schade naar voren en dat leidde tot tekeningen die overeen kwamen met het origineel. Dit was het uitgangspunt, waarmee De Tichelaar aan de slag moest.
Raamwerkjes
Het overgrote deel van de tegeltjes heeft het formaat 5 x 5 cm. Om deze opnieuw te vervaardigen liet de specialist uit Makkum metalen raamwerkjes maken. Hierin konden meerdere ongebakken tegeltjes tegelijk worden geglazuurd. Met dit zogeheten biscuit liep het gevulde raamwerkje onder een gordijn van vloeibaar glazuur door. Vervolgens werd het raamwerk boven een plateau gehouden dat de oven in zou gaan. Door de tegeltjes zorgvuldig uit het raamwerk te laten zakken kwamen ze naast elkaar te liggen, zonder elkaar te raken.
Zeven kleuren
Om de zeven kleuren die in de tegeltjes zijn verwerkt precies te evenaren, zijn zeker honderd voorbeeldexemplaren vervaardigd. Het resultaat daarvan kon dan nog in een vroeg stadium van productie worden bijgestuurd. In totaal zitten er voor elke kleur tussen de 10 en 15 glazuurstoffen in. Om ontmenging te voorkomen en een gelijkmatig resultaat te krijgen, is het nodig voortdurend het glazuur door te roeren. Niet alleen de samenstelling is van belang, ook de laagdikte van het glazuur. Die moet worden afgestemd op het basistegeltje, het biscuit, dat in dit geval wit is. Vanaf dat moment was het aan de verwerker om er echt iets moois en bestendigs aan de gevel van te maken.
Praktijkkennis
En zo komen we bij Hemmie Borckink uit Eibergen, die met 48 jaar ervaring een oude rot in het vak genoemd mag worden. En dat betekent eigen wijsheid die meestal op praktijkkennis berust en waar Hemmie altijd aan vasthoudt.
Ik heb de aanpak voor het tegelwerk bij het Jachtslot bedacht. Ze wilden eerst dat elk tegeltje gezet werd. Dat gaat dus niet met 5 bij 5 tegeltjes. Ik ben met het voorstel gekomen om alles in de werkplaats zeg maar prefab te maken. Tegeltjes op een netwerk. Ik moest wel eerst de tekeningen die er gemaakt waren aanpassen. Daarvoor heb ik een ongelofelijke berg foto’s gebruikt.
Kostenplaatje
Het was een puzzel met kostenplaatje zo blijkt uit zijn verhaal. Alle maten heb ik gecontroleerd en exact zo aangepast dat het met die tegeltjes en de gevel goed zou uitkomen. Vervolgens mocht ik mijn plan uitleggen tegenover een ploeg van vijftien betrokkenen. Daar waren diverse mensen bij die niet geloofden dat het zo zou lukken. Ik heb dus meteen maar even verteld dat mijn aanpak een zeer forse besparing zou opleveren.
Omstandigheden
Uiteindelijk is met het team besloten om eerst een pleisterlaag aan te brengen waarop Hemmie kon gaan lijmen met traslijm van Kiwitz. Want hij weet: Het is wat duurder, maar het is goed. Dat heb ik op het werk uitgeprobeerd. Mijn stelling is altijd: Stel dat het op locatie niet goed gaat, dan probeer ik het thuis uit om te kijken hoe het misschien wel kan. Dat was hier niet nodig want alles ging prima. Onder bepaalde omstandigheden.
Angel
Daar komt de angel voor de vakman naar voren. Dwing die niet om iets te realiseren als de omstandigheden dat in feite niet toelaten. En zo liep het dus wel bij Het Jachtslot.
Ik heb daar gewerkt van de zomer tot oktober. Toen heb ik gezegd dat het niet goed was door te gaan. ‘Maar het is toch schitterend weer,’ luidde het kort-door-de-bocht commentaar. En mijn repliek was simpel: ‘Ja overdag wel, maar vannacht daalt de temperatuur en wordt het vochtig. En gaat het misschien zomaar vriezen.’ Als je dan gaat tegelen loop je echt risico dat er vroeg of later schade van komt.
Voortgang
Iedereen wil altijd door, koste wat het kost. Ik niet. Dus ben ik van de bouw gestapt en daar was niemand blij mee, maar ik wel, opgelucht dat ik bij mijn principes blijf omdat ik weet wat er fout kan gaan. Gelukkig had ik alles voorbereid en kon een ander ermee verder. Maar dus niet onder mijn verantwoording. Je kunt vinden van me wat je wilt, maar ik sta voor mijn vak. Van het deel dat ik verwerkt heb bij het Jachtslot zal niet gauw meer een tegeltje loskomen. ■
U bevindt zich hier:
HOME Een greep uit onze artikelen Artikelen uit 2024 Artikelen uit 2024 - nr. 2 Jugendstil-patroon in mozaïek maakt Jachtslot als nieuw