RESTAURATIE
Gevel van voormalige porseleinwinkel als ‘nieuw’
Restaurateurs en graficus volbrengen project in Gent
foto: Daan Declercq
De gevel van de voormalige porseleinwinkel Vanhoecke in Gent werd zeer recent gerenoveerd dankzij een subsidie van de Vlaamse minister van Onroerend Erfgoed Matthias Diependaele. We spraken met de restaurateurs die samenwerkten met een grafische expert voor deze uitdagende opdracht. Het pand werd in 2018 beschermd als monument en blijft na de werken bestemd tot Eethuis La Fobie en gezinswoning.
Matthias Vanheerentals
Minister Diependaele verantwoordde de subsidie als volgt: Het is voor Vlaanderen een zeldzaam voorbeeld van een betegelde gevelreclame die de volledige voorgevel van het winkelpand beslaat. De artistieke uitwerking en technische uitvoering zijn van hoge kwaliteit.
Ontstaan
De gevel van de voormalige porseleinwinkel Vanhoecke werd op een uitzonderlijke manier betegeld als gevelreclame. De voorgevel met plavuizen werd aangekleed met figuratieve decoratie in kleurrijke emailglazuren. Deze unieke tegelrealisatie voor de voormalige porseleinwinkel Vanhoecke werd uitgevoerd tussen 1902 en 1914 door de befaamde tegelproducent Maison Helman Céramiques d'Art uit Sint-Agatha-Berchem.
Veel schade
In de loop van de tijd is er op de 19de eeuwse gevel veel schade en vervuiling gekomen. Roet en Co2 hadden zich aangehecht,
vertelt Melissa Vandevijvere, restauratrice en zaakvoerder bij Cerafine Restauratie BV. Die tegels hebben van origine een fel coloriet. De kleuren waren vervaagd door de vervuiling. In de jaren ‘60 en ‘70 zijn er ook veel reclameborden aan de gevel gehangen omdat het een café was. Door de tegels heen werden er veel boorgaten gemaakt. Er was materiaalverlies, zoals veel barsten en breuken. De zone waar de reclamepanelen vasthingen was beschadigd. Bovendien was de mortel op de bakstenen laag aan het verouderen. Door trillingen van vrachtwagens dreigden de tegels dus ook nog te vallen. Een dringende restauratie en renovatie was nodig om het monument te bewaren.
foto: Daan Declercq
Tegelproducent
Tegelproducent Maison Helman Céramiques d'Art uit Sint-Agatha-Berchem was één van de belangrijkste producenten van decoratieve tegelpanelen en bouwaardewerk aan het begin van de 20ste eeuw. Voor de voormalige porseleinwinkel Vanhoecke realiseerde Helman een speciaal op maat gemaakt tegeltableau als gevelreclame voor de handelszaak. Maison Helman stond bekend voor het vervaardigen van dit soort hoogwaardige decoratieve tegelpanelen, een toegepaste kunstvorm waarin de firma zich had gespecialiseerd. Deze panelen zijn uitgevoerd ‘à la main par des artistes céramistes’ en zijn dus handwerk van de hoogste kwaliteit. Helman gebruikte de voor hem typerende droge lijntechniek. Hierbij zorgen zwarte contourlijnen voor het omsluiten van de emailkleuren die daardoor een licht reliëf krijgen. Het gaat bovendien om één van de grootste en vroegste realisaties van Maison Helman, die uitgevoerd is op tegels geproduceerd door Utzschneider Jaunez et Cie uit Henegouwen.
Slechte hechting
Door de verslechterde hechting van de tegels op de ondergrond en het drukke verkeer in de Brusselsesteenweg waren al verschillende tegels naar beneden gekomen. Monumentenwacht adviseerde om loszittende tegels preventief te demonteren. Dankzij de restauratiepremie kon dat secuur gebeuren.
Restauratie
De restauratie werd uitgevoerd door Cerafine Restauratie BV. Melissa Vandevijvere: Wat we doen is redelijk uniek in de conservatie van historische gevels en tegels. De restauratie moet historisch correct zijn. Eerst werd een vooronderzoek gedaan. We hebben een inventaris gemaakt van alle tegels om te kijken hoe groot de problematiek was. Ook op bouwkundig vlak. We hebben alles in kaart gebracht, een voorstel gemaakt en zijn eerst de bovenste zone gaan weghalen. De goede kwaliteit van de grèstegels zorgde ervoor dat ze vlot verwijderd konden worden. We zijn ze er één voor één gaan afhalen en we hebben ze zone per zone uitgelegd en genummerd.
Behandeling
De tegels kregen een conservatie-restauratie-behandeling, zoals reinigen, verlijmen, aanvullen, retoucheren en vernissen. Dat laatste gaat over het originele materiaal heen. Er zijn ook enkele nieuwe tegels die we hebben moeten produceren,
zegt Vandevijvere. Probleem is dat die historische recepten verdwenen zijn. We weten niet welke pigmenten en glazuur er werden gebruikt. Dat was vaak ook een fabrieksgeheim. De ingrediënten die we nu gebruiken, zijn veel zuiverder en reageren anders in de oven als we naar de kleuren kijken. Heel veel componenten mogen ook niet meer gebruikt worden, zoals loodglazuren. Dus we zitten nu met een ander aanbod aan grondstoffen. En daarom hebben we gekeken: Kunnen we niet een compromis vinden in het digitaliseren van beelden op keramiek?
Grafische print
Jonas Van Welden van Designstudio Ohmr werd ingeschakeld voor het grafische onderdeel en het digitaliseren. Daarvoor stonden allereerst archiefbeelden ter beschikking van de oorspronkelijke decors. Van Welden: In totaal hebben we een 100-tal nieuwe tegels moeten maken. We hebben stukken uit het bestaande tafereel gehaald en dan digitaal bijgewerkt. We hebben elke tegel apart gefotografeerd en zo gedigitaliseerd dat je het tafereel op je scherm kreeg. Toen pas begon het echte werk: kleurenonderzoek en het reliëf aanbrengen, ook al waren de glazuren niet meer als die van destijds. Je moet al die kleuren en tinten op elkaar afstemmen en dat duurt wel even. De afbeelding wordt nog eens in de glazuurlaag gebakken.
Resultaat
Bij het project waren ook nog andere partners betrokken, zoals Charlot De Bisschop. Zij doet aan conservatie, restauratie en reproductie van keramiek, en dan voornamelijk van tegels. We hebben eerst alle mortel van de tegels afgehaald, machinaal. We hebben ze allemaal gereinigd en er veel roet afgehaald. Vervolgens zijn we met de koude restauratie begonnen. Eerst hebben we alle gebroken tegels verlijmd. De grote en kleine gaten werden vervolgens opgevuld met twee componenten epoxy. Het patroon wordt met was erop gezet. We creëerden het reliëf met het glazuur en daarna ging het de oven in. Hadden we enkel met een vlakke print gewerkt, dan was dat niet gelukt. Het zorgt ervoor dat het dynamische erin zit vanwege de diepte van de glazuren. Dat heeft ook als resultaat dat het licht wat breekt als je naar de gevel kijkt.
■
U bevindt zich hier:
HOME Een greep uit onze artikelen Artikelen uit 2022 Artikelen uit 2022 - nr. 2 Restaurateurs en graficus volbrengen project in Gent