THEMA MOZAÏEK
Oud speelgoed in moderne versies
De grote herontdekking van mozaïek
Over mozaïek valt veel te zeggen en nog meer in beeld te tonen. Het is van alle tijden en nauwelijks onderhevig aan mode. Wel worden er telkens nieuwe vormen, materialen en kleuren uitgeprobeerd maar daarvan is het merendeel een blijvertje.
Renée de Haan
Onder de noemer mozaïek zijn de meest uiteenlopende technieken en formaten verzameld. Waar houdt het op? Volgens de kenners bij een formaat van 5 x 5 cm maar zelfs dat wordt al lastig want het vierkantje van circa 2 x 2 cm is allang veranderd in een driehoekje, zeshoekje, langwerpige strookjes, schubben of minicirkels. Nu met een introductie van de lange vinger, de oval finger. Dergelijke nieuwkomers ontstaan op basis van het succes van een groter formaat tegel in die vorm.
Hernieuwde ontdekking
Over mozaïek kan een logboek geschreven, met evenzovele illustraties; we beperken ons tot een kleine inzage in de mogelijkheden en de verklaring van het hedendaagse succes. Omdat de wanddecortegels met telkens repeterende stompzinnige afbeeldingen verdwenen zijn, kreeg mozaïek een hernieuwde ontdekking. Dat is niet de enige oorzaak waarom het ook in Noord-Europa een weergaloos succes is geworden dat alleen maar gaat toenemen. Projecten, showrooms, producenten, overal komt mozaïek voor het voetlicht. Tot 25 jaar geleden was dat voorbehouden aan een paar gespecialiseerde merken zoals Bisazza en Sicis voor Italië en Ezarri en Reviglass voor Spanje. Vanuit Turkije wordt het al eeuwen toegepast in badhuizen. Vanuit Portugal is de vloed aan mozaïek iets minder, maar wel met een heel eigen signatuur. En natuurlijk betrekken velen het alternatief uit China en India.
Italië
In Italië zien we hoe er schilderijen werden ingelegd met kleine stukjes steen of glas. Op Sicilië is de Villa Romana één opeenvolging van vloervelden waar taferelen een verhaal vertellen van de bewoners en de omgeving. Hoe die duizenden vierkante meters ooit zo precies aangevoerd en ingelegd zijn, blijft een wonder. Dé school waar nog altijd les gegeven wordt in het maken van mozaïek staat in het Italiaanse Spilembergo en vierde begin dit jaar haar 100ste bestaan. Een bezoek hier blijkt een bron van inspiratie en wie de tijd heeft kan zich inschrijven voor een cursusweek vanaf april tot het najaar.
Spanje
In Spanje kennen we de Moorse mozaïeken in natuursteen, zoals in het Alhambra, maar vooral Gaudi heeft de kunst van het inleggen eind 19de eeuw een heel ander élan gegeven: art nouveau met gekleurde stukjes keramiek in grillige vormen. Dankzij het groeiende toerisme vanaf de jaren ’50, werden vooral in de kuststreken razendsnel hotels gebouwd waar een zwembad niet mocht ontbreken. Mozaïek was daarvoor nummer één en vaak kon een afbeelding of logo worden opgenomen.
Noord-Europa
Het inleggen van glas of steen gebeurde uiteraard ook in Noord-Europa. Maar vaak was de uitvoering minder verfijnd of gemaakt met 5 x 5 cm en groter. In Frankrijk bestond puur mozaïek wel degelijk. Hier viel sinds midden 19de eeuw de firma Émaux de Brilliard niet meer weg te denken. Ontstaan vanuit een knopenfabriek ontwikkelde zich ten zuiden van Parijs een concern met luxe mozaïeken en verfijnde patronen. Twintig jaar geleden stond het op de rand van een faillissement, omdat de belangstelling in eigen land sterk achteruit liep en de internationale armslag te klein bleek. Na reorganisaties behoort het nu tot de internationale top, met recent projecten in Brussel voor het metrostation en een fraaie wand bij Schiphol Airport.
Oorzaken succes
Er lopen diverse lijnen uit het recente verleden die de reikwijdte van mozaïek hebben veroorzaakt.
- Het minimalisme van begin deze eeuw bij interieurdesigners had ook zijn invloed op de tegelkeuze. Daarmee verdween de wanddecortegel met afbeeldingen. Om de eentonige vlakken te doorbreken werd gezocht in een spel van formaten op basis van dezelfde tegel, ton sur ton geheten. De 5 x 5 cm tegel bleek zeer geschikt en daarna mocht het zelfs kleiner.
- Tegels waren voorbehouden aan vooral de badkamer, in zowel hotels als bij particulieren. Met de introductie van wellness als een opwaardering voor de saaie sanitairplekken, werd mozaïek nummer één. Vooral ronde vormen konden er gemakkelijker mee afgewerkt worden in tegenstelling tot gewoon keramiek. Hotels gaven het voorbeeld; de particulier wilde dat thuis ook.
- Nog sterker ging die impuls uit van de wellnesscentra. Wat ooit kuuroorden waren voor een elite of patiënten kregen sinds de jaren ’90 een laagdrempelige invulling. Het wellnesscentrum als dagje uit, met natuurlijk Turkse baden of speciale douches. In veel gevallen moest er een Oosters tintje komen en dus afbeeldingen in mozaïek.
- De naoorlogse reislust betekende eveneens uitwisseling van culturen en smaken. Waar de sauna in hout uit Scandinavië ingeburgerd raakte in andere landen, zo raakten mensen gewend aan mozaïek. Van zeer speciaal werd het normaal, van duur ineens betaalbaar. Met veel producenten die een eigen lijn uitbrachten ontstond èn concurrentie in prijs èn het werd meer getoond.
- Glas en architecten zijn een twee-eenheid. Glazen bouwstenen uit de vorige eeuw leenden zich voor tussenwanden en allerlei andere toepassingen. De keramische industrie probeert met nieuwe technieken allerlei materialen een replica te geven en ook het effect van glas te evenaren. Voorlopig voldoet mozaïek daar het beste aan, al zullen de formaten van de glazen tegels mogelijk groter gaan uitpakken
- Tableaux en schilderijen van kleine stukjes steen en glas zijn al zo oud als Rome, maar het kwam zelden in gedachten om daar grootschalig iets persoonlijks van te maken voor een project, laat staan voor een privé-omgeving. Toen kwam de inkjet-cultuur en de foto- en transfertechnieken waarmee elke afbeelding één op één op keramiek overgebracht kon worden. In principe op gewone tegels. Als een keramische poster. Diezelfde afbeelding kan natuurlijk ook met mozaïek worden ingelegd. Iets prijziger, maar het ligt wel vast voor de eeuwigheid.
Conclusie
Puzzelen met kleine stukjes steen, keramiek of glas blijft het grootste speelgoed van de ontwerpers. Met kleuren en vormen in allerlei combinaties. Het blijft letterlijk klein en fijn. En gaat niet snel vervelen, zoals die oubollige decortegels van vroeger juist wel. Dus de keuze is duurder, zeker gezien de intensiteit van de verwerking, maar ook duurzamer. Nu de interieurarchitecten meer dan ooit worden ingezet bij begeleiding van projecten, zullen zij mozaïek vaak meenemen in hun plan. Het kan een kleine rand zijn in een groot vlak, een douchewand, maar ook aan de buitenzijde van een gebouw levert het bijzondere effecten op. Er komen zelfs nieuwe bedrijven bij, die zich uitsluitend op mozaïek richten in de productie. Als het goed wordt verwerkt, krijgt die toepassing een waarde die blijft. ■
U bevindt zich hier:
HOME Een greep uit onze artikelen Artikelen uit 2022 Artikelen uit 2022 - nr. 1 De grote herontdekking van mozaïek