THEMA
Steeds meer mogelijkheden voor eigen statement
Wachten op doorbraak
keramische gevel
Nederland is dankzij onze klei opgegroeid met gevels van baksteen. Maar welke toekomst ligt er voor de keramisch beklede gevel? Die vraag speelt al decennia, alle prachtige systemen en keramische opties ten spijt. Toch lijkt het tij te keren. Gaat ons dagelijks beeld nu dan eindelijk veranderen?
DOOR MATTHIJS PRONKER
Het kleine bouwelement, genaamd baksteen, liet zich in alle vormen met zand en cement op elkaar stapelen. De Amsterdamse School liet zien hoe creatief er met het materiaal viel om te springen.
Nederland heeft kortom een baksteencultuur als nergens anders. Metselwerk is duurzaam. Het kan weliswaar vervuilen, maar het is te reinigen. Wel is het nadeel daarvan dat veelal het meer gesloten oppervlak wordt aangetast en een kunstmatige behandeling nodig is om de schone steen tegen waterindringing en nieuw vuil te beschermen.
Vliesgevel
Allang omkleden ook nieuwere technieken ruwe bouwmassa’s vaak als een jas, met al de functies die erbij horen zoals kleur, structuur en thermische bescherming. Vooral de glazen vliesgevel, (op)gevangen door een aluminium draagframe, scoort hoog bij architecten. Glas heeft een strakke uitstraling met stijl. De reflectie van lucht en zon bepaalt een steeds veranderend imago. De aluminium frames boden bovendien de mogelijkheid voor geventileerde gevels, systemen waarbij de gescheiden afwerking het gebouw omvat als een schil. De basis bestaat uit aluminium profielen met daartussen dikke pakketten isolatie en aan de buitenzijde elk denkbaar plaatmateriaal; staal, aluminium, glas, natuursteen, kunststoffen, met vezels versterkte plaatmaterialen en ook keramiek. Bouwtechniek voelt zich er gelukkig mee, bouwfysica ook. En het biedt een grote vrijheid in keuze van materialen.
Metalen en natuursteen
Metalen worden hoogwaardig beschermd tegen weersinvloeden en krijgen zo hun gewenste kleur mee. Onbehandeld kennen we Corten-staal. Het blijft een kwestie van smaak een gewenning, want het bestaat al zo lang. Net als natuursteen dat al mooi is van zichzelf. Verbeterde mechanische ophangmethodes en hoogwaardige lijmtechniek houden de platen verzekerd op hun plek. Kunststoffen met vezels versterkte plaatmaterialen laten zien dat er ook afgeronde details zijn te formeren. En telkens kleur in overvloed, tenminste de optie. Bij dit alles blijft het streven om vanwege het gewicht een zo licht mogelijke bekleding toe te passen.
Keramiek
Wat zou keramiek als variant hier aan kunnen toevoegen? Eigenlijk zweeft het materiaal tussen meerdere opties in. Het kan de uitstraling hebben van natuursteen, maar hoeft geen centimeters dik te zijn. Bovendien is de samenstelling gelijkmatig. Het risico op breuk is (behalve tijdens de verwerking) veel geringer. Inmiddels zijn er dunnere varianten tot zelfs 3 mm dik en dat met een oppervlak van meer dan 1 x 3 meter. Ervaring leert dat kiezen voor de 6 mm dikke versie een betere optie is; die blijkt minder breukgevoelig tijdens het verwerken en plaatsen. Met deze zogeheten keramische slabs kunnen bovendien de meest ondenkbare replica’s van schaarse materialen gerealiseerd worden. Een trucje? Mogelijk, maar dan wel een met kwaliteit.
Opinie
De onuitputtelijke decors, aders of tekeningen zijn via inkjettechnieken vervat in het glazuur. Zo zou een gebouw er uit kunnen zien als een enorme houten kist. Schilderwerk of herhaaldelijk beitsen is dan verleden tijd. Dit ‘hout’ droogt niet uit en vergrijzen doet het niet; hoeft ook niet. Hoe realistisch is de opinie van architecten dat alleen echt natuursteen of hout de lading dekken, als er eigentijdse en onderhoudsarme materialen bestaan? Hoe is het mogelijk dat aan een dergelijk fraaie bekleding voorbij gegaan wordt door architecten die vervolgen kiezen voor antracietkleurige dozen in echt steen? Glas wordt zonnig blauw met mooi weer. Antraciet blijft antraciet. Het lijkt alsof velen daar vrolijk van worden. In ons land tenminste.
Alternatief
Zo zijn er veel vragen die lastig te beantwoorden zijn, want niet de tegelspecialist heeft het laatste woord, maar de architect. Je kunt uitleggen dat een kunststof leiding beter werkt, maar als de overtuiging bij authentiek koper ligt, dan ben je uitgepraat. Dat geldt bij het alternatief keramisch voor gevels ook. Dat alternatief ligt al jaren op tafel; daar waar de profielen gemaakt zijn om glasplaten op te nemen, kunnen net zo gemakkelijk keramische banden met dezelfde dikte ingepland worden. Het oppervlak kan even schoon blijven als bij glas. Daar zijn speciale glazuren voor ontworpen, die het hechten van vuil voorkomen. Een dergelijk systeem kwam in eerste instantie bij Agrob Buchtal vandaan, de meester in (geventileerde) gevelconstructies. Oudere bouwkundigen herinneren zich ongetwijfeld de grote geglazuurde geveltegels die dit bedrijf maakte in de jaren zeventig. En die vandaar uit vele systemen ontwikkelde en gevels afwerkte.
Esthetisch
Dan blijft er bij de geventileerde gevel één heikel punt waarom architecten niet voor keramiek kiezen: open voegen. En of het natuursteen of keramiek betreft, dat hoort erbij. Het is ongetwijfeld voor veel architecten reden om gevels toch maar in zijn geheel strak te laten afpleisteren en wit te laten coaten. Puur uit esthetisch oogpunt: ‘een schil moet dicht zijn’.
De oplossing kan liggen in keramische tegels of de grotere keramische platen verlijmd tegen een draagkrachtige isolatieondergrond. Vertrouwen of dit wel goed gaat, stijgt vooralsnog tot vijf meter boven het maaiveld. Dit aspect is een soort ongeschreven wet en een kwestie van lijmkwaliteit en ervaring bij de verwerker. Het past in de regels voor buitengevelisolatie van de stukadoor welke eind jaren zeventig zijn geïntroduceerd. In die tijd kozen doordenkers voor een tegelbekleding tot twee meter hoog om moedwillig beschadigen van de oorspronkelijke sierpleisterafwerking boven het maaiveld tegen te gaan.
Antwoord
Op de bouwfysische vraag hoe groot die tegel maximaal mag zijn in verband met thermische lengteverandering en vrij transport van vocht dat achter de tegels terecht komt, bestaat al jaren een antwoord: ontkoppeling. Dit kan met genopte kunststof matten die op de isolatie worden vastgezet door lijmen of mechanisch met pluggen. De open structuur laat vocht toe, dampspanning veroorzaakt geen schade en condensatievocht kan weg. De voeg kan dezelfde kleur hebben als de keramische tegel. Zou Rietveld deze optie gekend hebben, dan zou hij het zeker voor zijn Schröderhuis in Utrecht hebben toegepast. Strakke primaire kleuren in keramiek, afgevoegd in dezelfde tint.
Tenslotte
Ondanks alle opties van keramisch bekleden van gebouwen, vraagt toepassing echter de nodige tijd en acceptatie. Ondertussen kunnen we inspiratie opdoen bij alle bijzondere projecten die met keramiek aan de gevel zijn uitgevoerd. Misschien is het tijd voor een keramische geveltrip, langs de Fundatie in Zwolle, het Alpha-college in Groningen, het studentenonderkomen Johanna in Utrecht, de Passage in Den Haag, woningrenovatie Elta in Amsterdam- Noord. Al die voorbeelden kunnen een belangrijke stimulans vormen. ■
U bevindt zich hier:
HOME Een greep uit onze artikelen Artikelen uit 2018 Artikelen uit 2018 - nr. 4 Wachten op doorbraakkeramische gevel